The Pianist
Zoals ik me al weken voorgenomen had, ben ik gisteren naar The Pianist gegaan. Uit gewoonte had ik gereserveerd - ook als stok achter de deur om echt te gaan - maar ik haalde het kaartje op in een uitgestorven bioscoop.
"The Pianist", inmiddels genomineerd voor zeven Oscars, vertelt het verhaal van de Poolse pianist Wladyslaw Szpilman en hoe hij door zijn bekendheid als pianist voor Warschau-radio, de hulpvaardigheid van anderen en puur toeval de oorlog overleeft.
De film begint wanneer de Duitsers Warschau bombarderen. Szpilman probeert zijn live uitvoering voor de staatsomroep nog af te maken, maar de muziek wordt letterlijk overstemd door oorlogsdonder.
De familie van Szpilman gelooft zoals zovelen dat het allemaal wel meevalt, zeker wanneer ze over de krakende radio horen dat Engeland en Frankrijk beiden de oorlog aan nazi-Duitsland hebben verklaard.
Het loopt zo'n vaart echter wel. Wat volgt is de constante, reeds uitgebreid gedocumenteerde beperking van de vrijheid: het dragen van emblemen om te tonen dat je Joods bent, verplichte herplaatsing in een getto, getreiter door Duitse soldaten, hongersnood, razzia's en de alomaanwezige dood.
Het geweld is grof en willekeurig. Er is geen strategie die je kunt volgen om te overleven. Een simpele vraag wordt bestraft met de kogel. Een oude man in een rolstoel, die niet kan opstaan wanneer een Duitse officier de kamer betreedt, wordt van de derde etage naar beneden gegooid.
Polanski vertelt Szpilmans verhaal droog en als observator. Het afstandelijke stoorde me in eerste instantie, maar achteraf bezien is het een eerlijke strategie. De moord op de man in de rolstoel zien we samen met de familie Szpilman vanuit een gebouw aan de overkant. Als toeschouwer besef je hoe machteloos men daar was. Geen heroïek, alleen het individuele overleven telde.
De film bevat ook diverse prachtige vondsten, met een piano in een van de onderduikadressen, weldoordachte sets en een effectief gebruik van de soundtrack - de film bevat over grote stukken geen muziek. Adrien Brody speelt een zeer geloofwaardige Szpilman. En regisseur Polanksi weet zelfs de aftiteling zo te benutten dat je blijft zitten tot het eind.
Roman Polanksi maakte zelf een vergelijkbare overlevingstocht door het bezette Polen. Polanski's moeder kwam om in een Duits concentratiekamp. De pijn van haar dood, zo tekende recenscent Roger Ebert uit mond van de regisseur op, "verdwijnt pas wanneer hij zelf sterft."
De persoonlijke ervaringen als kind in de oorlog heeft Polanski deels in "The Pianist" verwerkt. De aftakeling van menselijke waarden, de willekeur waarmee Duitsers doodden en een geslaagde nuancering dat waarden van goed en slecht op iedereen van toepassing zijn: Joods, Duits en Pools.
